Mèo – Vật phẩm thần thoại và nghệ thuật
Người Ai Cập cổ đại nổi tiếng với niềm đam mê đối với mèo. Trong thời kỳ các pharaoh thống trị sông Nile, nền văn minh cổ đại này sáng tạo ra những tác phẩm nghệ thuật lấy cảm hứng từ loài mèo. Từ những bức tượng khổng lồ cho đến những trang sức tỉ mỉ, những tác phẩm nghệ thuật này đã được truyền tụng qua hàng nghìn năm và vẫn giữ được vẻ đẹp tuyệt hảo đến ngày nay.
Người Ai Cập cổ đại đã chế tạo nhiều xác ướp mèo và thậm chí xây dựng “nghĩa trang thú cưng” đầu tiên trên thế giới. Những nghĩa trang này có hơn 2000 năm lịch sử, và hầu hết các con mèo được chôn cất tại đây đều được đeo vòng cổ bằng sắt và đeo cườm.
Vị thần mèo và phẩm chất đáng kính
Vậy tại sao mèo lại có địa vị quan trọng như vậy trong nền văn minh Ai Cập cổ đại? Nhà sử học Hy Lạp cổ đại Herodotus đã ghi chép rằng người Ai Cập cổ đại thậm chí cạo lông mày để bày tỏ sự tôn trọng khi mèo của họ qua đời.
Năm 2018, Bảo tàng Nghệ thuật Châu Á Smithsonian ở Washington, DC, Hoa Kỳ tổ chức triển lãm về tầm quan trọng của loài mèo trong nền văn minh Ai Cập cổ đại. Các triển lãm đã giúp chúng ta hiểu lý do cho sự tôn kính này – người Ai Cập cổ đại tin rằng vị thần và các vị thế chính quyền cần phải có những đặc tính giống như mèo. Đặc biệt, người Ai Cập cổ đại tin rằng mèo có những phẩm chất lý tưởng, bao gồm tình yêu thương, sự chăm sóc con cái và lòng trung thành, đồng thời cũng có khiếu độc lập, dũng cảm và quyết đoán.
Đối với người Ai Cập cổ đại, những đặc điểm này khiến mèo trở thành một loài động vật đặc biệt và đáng quan tâm, điều này có thể giải thích vì sao họ đã tạo ra nhiều tượng ám chỉ đến mèo.
Mèo trong nghệ thuật và thần thoại
Sphinx (nhân sư) là một tác phẩm nghệ thuật nổi tiếng nằm bên cạnh Kim tự tháp Kafra, dài 73 mét và có hình dạng đầu người và thân sư tử. Đây có thể là tượng nổi tiếng nhất trong nền văn minh Ai Cập cổ đại, mặc dù chúng ta vẫn chưa hiểu tại sao người Ai Cập cổ đại lại tạo ra tượng khổng lồ này. Tương tự, Sakhmet, nữ thần chiến tranh và y học trong thần thoại Ai Cập, cũng được miêu tả như một sư tử cái hoặc một cô gái đầu sư tử trong chiếc váy đỏ như máu. Cô cũng được coi là người bảo hộ, đặc biệt vào thời gian bình minh và hoàng hôn.
Một vị thần khác, Bastet, thường được miêu tả như một con sư tử hoặc một con mèo. Người Ai Cập cổ đại tin rằng mèo là thánh vật của họ. Ban đầu, cô là vị thần chiến tranh ở Hạ Ai Cập, nhưng sau đó trở thành vị thần bảo hộ gia đình, biểu tượng cho sự ấm áp và hạnh phúc gia đình.
Mèo – Kẻ săn mồi tài ba
Khả năng săn mồi tuyệt vời của mèo, đặc biệt với chuột và rắn, cũng là một trong những lý do người Ai Cập cổ đại đặc biệt ưa chuộng chúng. Các nghiên cứu tại Đại học College London cho biết người Ai Cập cổ đại thậm chí đặt tên cho con chó mèo theo cái tên có nghĩa là “mèo”. Mặc dù không rõ chính xác thời điểm mèo bắt đầu được thuần hóa ở Ai Cập, các nhà khảo cổ đã phát hiện các mộ cổ có chứa xác mèo và mèo con có niên đại từ 3800 TCN.
Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng sự say mê mèo của người Ai Cập cổ đại không chỉ dừng lại ở tình yêu. Có các bằng chứng khảo cổ cho thấy niềm đam mê mèo của họ còn mang một mặt tàn nhẫn hơn. Từ khoảng 700 TCN đến 300 SCN, Ai Cập cổ đại có thể đã phát triển một nền công nghiệp mèo, bắt đầu bằng việc nuôi dưỡng một số lượng lớn mèo con, sau đó giết chúng và làm xác ướp để chôn cùng với các xác ướp con người.
Trong một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Scientific Reports vào năm 2020, các nhà khoa học đã sử dụng kỹ thuật chụp X-quang vi-CT để nghiên cứu các xác ướp động vật ở Ai Cập cổ đại, bao gồm cả xác ướp mèo. Nhờ quá trình quét này, các nhà nghiên cứu đã có thể tìm hiểu cấu trúc xương chi tiết của mèo và các vật liệu được sử dụng trong quá trình ướp xác.
Các nhà nghiên cứu nhận thấy rằng xác ướp mèo thường nhỏ hơn so với dự kiến. “Đó là một con mèo rất nhỏ, nhưng chúng tôi không nhận ra điều đó cho đến khi quá trình quét hoàn tất vì hầu hết xác ướp (khoảng 50%) được bọc trong vải”, nhà nghiên cứu tại Đại học Swansea, Giáo sư Richard Johnston cho biết. “Khi chúng tôi nhìn thấy nó trên màn hình, chúng tôi nhận ra rằng nó còn rất bé khi chết” – con mèo chỉ mới 5 tháng tuổi và cổ xương của nó đã bị gãy một cách nhân tạo.
Mary-Ann Pools Wegner, phó giáo sư khảo cổ học Ai Cập tại Đại học Toronto, Canada, cho biết nhiều xác ướp động vật thực chất đã được sử dụng như vật hiến tế cho các vị thần Ai Cập cổ đại. Điều này là một cách để bày tỏ sự hâm mộ hoặc cầu nguyện nhờ vào sự giúp đỡ của các vị thần ngoài lời cầu nguyện. Tuy nhiên, cho đến nay, chúng ta vẫn chưa biết chính xác tại sao người Ai Cập cổ đại lại muốn mua mèo để làm xác ướp trong các đám tang.
